Một báo cáo chuyên đề ở Viện Âm nhạc Việt Nam
Nhạc sĩ HÙNG LÂN và Phương pháp Giảng dạy Âm nhạc tại các Trường Phổ Thông
Căn
cứ vào 76 tài liệu xuất xứ từ Pháp, Bỉ, Liên Xô, Mỹ, Úc, Phi Luât Tân và Việt
Nam, và qua những kinh nghiệm trong 40 năm hoạt động âm nhạc, nhạc sĩ Hùng Lân
đã đề nghị một phương pháp mới về việc dạy nhạc, đặc biệt là ký xướng âm, tại
các trường phổ thông, chủ yếu là ở cấp I và mẫu giáo.
Trước
hết, theo nhạc sĩ Hùng Lân, đối với trẻ em, phương pháp giáo dục âm nhạc nào
cũng phải nhằm rèn luyện và khai triển về sáu diện: thính giác, giọng hát, thị
giác, cảm quan, tinh thần dân tộc và tinh thần xã hội. Từ cơ sở nầy, ngay từ
thế kỷ XIX, giáo giới và nhạc giới tiến bộ đã lên án lối dạy nhạc nhồi sọ bằng
những định nghĩa trừu tượng chứa đựng nhiều cái “ngoại nhạc” (extra-musical),
thiếu thực hành…đã phổ biến trên thế giới. Do đó, một phương pháp mới, đem ra
áp dụng tại Việt Nam
cần phải giản dị và mềm dẻo tối đa… vừa mang tính hiện đại vừa mang tính dân
tộc. Đặc biệt về tính dân tộc có thể đi từ nguồn, qua một số bài dân ca, dân
nhạc chọn lọc để tạo điều kiện cho các em tiếp xúc với nhạc dân tộc ngay từ đầu
với cảm quan được phát triển điều hòa, tự nhiên. Mặt khác, việc dạy nhạc ở
trường phổ thông chứ không phải ở trường âm nhạc chuyên nghiệp, phương pháp mới
cần làm sao cho tất cả các em, dù có năng khiếu đặc biệt hay không, cũng tiếp
thu được, thụ hưởng được những cái chính yếu của nghệ thuật âm nhạc, cũng như
phải làm sao cho các thầy cô dạy nhạc với khả năng trung bình cũng có thế áp
dụng được. Cuối cùng, kỷ luật học tập (nhất là qua hợp ca, hội diễn) sẽ giúp
các em phát huy đạo đức tập thể, biết trọng qui luật xã hội “mỗi người vì mọi
người, mọi người vì mỗi người” một cách hoài hòa, chứ không tìm cách vượt trội
cá nhân.
Với
những nguyên tắc và phương hướng nói trên, nhạc sĩ Hùng Lân đã nêu những ý kiến
cụ thể về cách dạy từng phân môn âm nhạc. Đầu tiên về phân môn ca hát, tác giả
nhất trí bản dự thảo chương trình bộ môn ca nhạc, chỉ đề nghị thêm vào những
bài hát có tác dụng giáo dục gián tiếp (bên cạnh những bài bản giáo dục trực
tiếp). Đó là những bài nói lên những cảm xúc hồn nhiên trước vẻ đẹp của thiên
nhiên, kể cả những bài đồng dao (như Chi chi chành chành, Cùm nụm , cùm niệu…)
có tính vui cười, yêu đời, không cần có ý nghĩa rõ rệt. Cũng trong phần dạy ca
hát, cần chú ý các yêu cầu về luyện hơi thở, luyện cách đọc chữ và dấu giọng.
Sang phần môn nhạc lý xướng âm, nhạc sĩ Hùng Lân nhận định là có thể mượn của
thế giới, với môt số điều chỉnh cần thiết. Như về trường độ, ta phải tránh lối
khởi đầu bằng dấu tròn như chủ trương duy lý của H. Lemoine, A. Danhauser… mà cần khởi đầu
với dấu đen. Điều lựa chọn này là chủ trương tiến bộ của Chevais Barabouchkina,
Kamikov Carulli, v.v… rất hợp với các cử động tự nhiên của con người như bước
đi, nhịp thở, nhịp tim đập. Và khi dạy về cao độ, cũng cần tránh lối dạy hơi
vội vàng của chính một số nhà nghiên cứu nói trên. Đó là ta không nên dạy các
em bước đi từ một tập hợp nốt này sang một nốt mới khác quá nhanh, vì khi học
thêm một nốt thì các em phải cố gắng rất nhiều, ví dụ như sau khi học xong bộ
Đô – Rê – Mi – Fa mà tiếp sang Sol thì cái khó sẽ tăng lên gấp bốn, gấp năm chứ
không phải chỉ tăng lên 1/5. Ngoài ra, không nên để các em bị sự khống chế ngay
từ đầu của hòa âm phương Tây vì các em còn phải nghe, học và thực hành những
loại nhạc không hòa âm (non harmonique), trong số đó có nhạc cổ truyền Việt Nam.
Đến đây, nhạc sĩ Hùng Lân đã giới thiệu cụ thể một tiến trình về cường độ và
cao độ phù hợp nhất với khả năng tâm sinh lý của từng lứa tuổi các em. Tiến
trình nầy áp dụng vào các lớp học sẽ được chia làm 12 bước và mỗi bước sẽ bao
gồm nhiều khía cạnh khác nhau trong lĩnh vực âm nhạc, từ các nhịp điệu, các dấu
theo nhạc phương Tây cho đến thang âm, điệu thức nhạc cổ nước ta. Riêng về nhạc
ngữ Việt Nam
cần có một sự chuẩn định cho thống nhất các cung bậc, điệu thức và công trình
sản xuất những âm thanh có cao độ mẫu để nhà giáo có thể theo đó mà dạy. Nếu
chưa làm được những việc này thì phải tạm dùng hệ thống bình quân của quốc tế.
Cũng trong phần dạy về nhạc cổ truyền dân tộc, những bài dân ca, dân nhạc của
các dân tộc sẽ góp mặt trong từng bước dạy, như bắt đầu từ bước 3, các em sẽ
được học âm giai nhị âm của điệu hát ví Hải Dương và một số bài đồng dao thật
giản dị như Hò dô ta, Sên sển sền sên, v.v…Hay ở bước 5, các em sẽ làm quen với
điệu Ca phà té le (Gống Khao) và Noọng Nòn (Tày).
Để
minh họa cho phương pháp dạy nhạc đã đề nghị trong buổi báo cáo ngày
19-11-1979, nhạc sĩ Hùng Lân đã biểu diễn 15 bài hát đủ loại với các sắc thái
độc đáo riêng biệt.
“Lấy
nghệ thuật dạy nghệ thuật” và “dùng nghệ thuật để giúp các em làm chủ kỹ thuật
trong vui tươi, thích thú, trong tinh thần dân tộc quyết thực hiện chủ nghĩa xã
hội”… đó là những khẳng định tâm huyết của Hùng Lân, một nhạc sĩ , một nhà giáo
về môn âm nhạc đã cao tuổi – tuổi đời cũng như tuổi nghề nghiệp.
PHẠM NGA
Tường
thuật của báo Tin Sáng
Về Báo cáo chuyên đề Tại Viện Âm Nhạc
Ngày 19/11/1979
TÔI VẪN NHỚ những bài hát của HÙNG LÂN
Người nhạc sĩ Công Giáo ấy.
Cách
Mạng Tháng Tám bùng nổ, tuy còn ở tuổi thiếu niên tôi vẫn bị cuốn hút vào ngọn
trào sôi động của quần chúng vùng lên giành chính quyền. Quê tôi, một tỉnh nhỏ
miền Trung, lúc ấy đâu đâu cũng tiếng ca hát xen lẫn tiếng hô khẩu hiệu, tiếng
“một, hai, một” rầm rập trên đường.
Trong
những ca khúc hùng tráng đầy khi thế Cách Mạng hồi ấy, tôi vẫn còn nhớ một số
bài cùng bút hiệu tác giả mà mãi gần đây tôi mới được biết người sáng tác là
một nhạc sĩ Công Giáo.
Mở
đầu các buổi sinh họat tập thể hay liên hoan văn nghệ lúc bấy giờ, tuổi nhỏ chúng
tôi vẫn thường đứng thẳng sát vai nhau, mắt hướng về lá cờ đỏ sao vàng uy nghi,
cất tiếng hát:
Việt Nam Minh Châu
Trời Đông
Việt
Nam nước thiêng Tiên Rồng,
Non
sông như gấm hoa uy linh một phương.
Xây vinh
quang ngất cáo bên Thái Bình Dương.
Từ
ngàn xưa tài danh lừng lẫy khắp nơi.
Tiếng
anh hùng tạc ghi núi sông muôn đời…
Trái
tim thơ ấu của chúng tôi hồi đó hình như cũng run lên theo lời ca xúc động:
Máu
ai còn vươn cỏ hoa,
Giục
đem tấm thân xẻ với sơn hà.
Chung
tâm cương quyết ta ôn lời thề ước…
Dù
thân này tan tành chốn xa trường cũng cam,
Thề
trọn niềm trung thành với sơn hà nước Nam.
(Việt Nam Minh Châu Trời Đông).
Từ
sáng sớm, khi mặt trời vừa bừng lên ở chân trời. Đội Thiếu Niên Cứu Quốc chúng
tôi đã hàng ngũ chỉnh tề, súng gỗ trên vai, tay vung thẳng, vừa đi vừa hát nhịp
nhàng:
Anh
nghe chăng cung đàn rạng đông.
Đang
uy linh lừng vang trên không.
Đang
thiết tha hùng hồn.
Khơi
chí gan Lạc hồng,
Cháy
lên nhuộm ánh hồng…
Lời
ca tiếp theo nói về các anh thanh niên, nhưng tuổi nhỏ chúng tôi vẫn hát vang,
ngực ưỡn thẳng ra phía trước, với niềm sảng khoái vô biên:
Thanh
niên Việt Nam, sao mai trời Nam,
Đường
gai bon gót, bạo mà đi ta cứ bạo mà đi…
Tương
lai chờ ta, vinh quang đợi ta.
Dầm
sương dãi nắng không khi nào nhụt chí nam nhi.
(Rạng Đông)
Tôi
vẫn nhớ ngay sau ngày Cách Mạng Tháng Tám thành công. Bác Hồ kính yêu phát động
phong trào “rèn luyện thân thể” trong toàn dân. Cả nước hưởng ứng rầm rộ, thanh
thiếu niên quê tôi cũng sôi nổi luyện tập thể dục thể thao, thi đồng diễn, thi
điền kinh, tưng bừng trong tiếng hát:
Khỏe
vì nước kiến thiết Quốc Gia,
Đoàn
thanh niên ta góp tài ba,
Tạo
nguồn dân sinh mới hùng mạch trong nam giới,
Hợp
lực xây hưng thịnh chung nước Nam.
Khí
thế tuổi trẻ lại càng bốc cao hừng hực như lửa cháy khi lời ca bước vào đoạn
điệp khúc dồn dập:
Thanh
niên ơi, hồn thiêng núi sông đợi chờ,
Nơi
tay ta toàn dân ngóng trông từng giờ.
Mang
máu anh hùng, ta đừng làm nhơ máu anh hùng,
Trai
đất Việt phải nêu đèn sáng thế giới ngắm chung…
(Khỏe vì Nước)
Khi
trưởng thành, tham gia công tác qua những năm tháng của hai cuộc kháng chiến,
tôi vẫn nhớ không quên giai điệu, tiết tấu những bài hát hào hùng đó và mong
ước có ngày gặp gỡ hàn huyên cùng tác giả.
Rất
tiếc, điều đó tôi không thực hiện được, nhạc sĩ Hùng Lân – tên thật Phêro Hoàng
Văn Hương – đã mất ngày 17/09/1986 tại thành phố Hồ Chí minh.
Nhạc Sĩ Trương Quang Lục
Báo Công Giáo & Dân Tộc Xuân Mậu Thìn
1988
GUINNESS VIỆT NAM
…Người tham khảo tài liệu nhiều nhất để
soạn nhạc lý. Một trong những người đó là
nhạc sĩ Hùng Lân (TP.HCM) đã tham khảo 77 tài liệu âm nhạc trong và ngoài nước:
Liên Xô, Pháp, Bỉ, Mỹ, Úc, Philippin…) để nghiên cứu đề xuất một phương pháp
mới dạy nhạc cho thanh thiếu niên vào năm 1979.
Báo Thanh Niên số 54 –
1989
NHÂN 10 NĂM NGÀY MẤT CỦA NHẠC SĨ HÙNG LÂN
(17/09/1986 – 17/09/1996)
Những hành khúc lên đường
Theo
lời kể của bà Monique Nguyễn Thị Dung, người bạn đời của nhạc sĩ – trên bàn làm
việc của ông còn bề bộn những trang cuối cho một tác phẩm thuộc dạng “di cảo” khá công phu, mang tên Nhạc lý tân biên.
Với
hơn 40 năm hoạt động (1943 – 1986), nghiên cứu, sáng tác, giảng dạy và trình
diễn, với hàng trăm công trình, tác phẩm đủ mọi thể loại, công bằng mà nói,
Hùng Lân thật xứng đáng để người đời ghi nhận như là một nhạc sĩ đóng góp tích
cực cho dòng nhạc “cải cách”, cho làng “tân nhạc” Việt Nam từ lúc khởi đầu.
Riêng sự nghiệp Thánh Ca bằng tiếng Việt của Hùng Lân trong suốt chiều dài 50
năm hình thành phát triển của Nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh xin dành để công chúng nhà
đạo cảm thụ và đánh giá.
Ở
đây, chỉ xin nói tới mảng “nhạc đời”, với một số ca khúc có giá trị, mang nội
dung và hình thức mới lạ, vui trẻ, khỏe khoắn của ông. Xin tạm gọi là “những hành khúc lên đường”, đã một thời
giục giã ngân vang trong lòng người yêu nước, một đóng góp không nhỏ trên mặt
trận tuyên truyền văn hóa văn nghệ trước, trong và sau khi nước nhà giành được
độc lập 1945. Trong bước đi rầm rập của đoàn quân bách thắng ấy. Hùng Lân có
những hành khúc nổi tiếng như: Việt Nam minh châu
trời Đông (Giải Nhất toàn quốc 1943), RạngĐông (giải Nhì toàn quốc 1944), Khỏe
vì Nước, Học sinh hành khúc, Tiếng gọi lên đường, Ca Xuân hẹn ước, Hè về…
Ai
cũng biết nhạc sĩ Hùng Lân vốn xuất thân từ ngôi trường đạo có tiếng tăm, mang
tên Puginier ở phố Gambetta, Hà Nội và được các linh mục Dépaulis và Bouis trực
tiếp dạy môn âm nhạc, dĩ nhiên là âm nhạc phương Tây. Thế nhưng, noi gương
những người Công giáo tiến bộ lớp trước như thầy Tađê Đỗ Văn Liu, các linh mục
Nguyễn Trường Lưu, Hoàng Mai Rĩnh, Nguyễn Văn Huấn v.v…
Ông
đã lựa chọn cho mình một con đường hoạt động, sáng tác, phục vụ riêng: sử dụng
vốn kiến thức và tài năng để làm mới, làm giàu cho kho tàng âm nhạc Việt Nam,
đưa tân nhạc Việt Nam vượt thoát ra khỏi cái vòng luẩn quẩn “nhạc Tây lời Tây”
và “nhạc Tây lời ta”, một phong trào ca hát thời thượng bấy giờ, đặc biệt trong
hàng ngũ trí thức tư sản ở thành phố. Ý thức độc lập và tự hào dân tộc ấy càng
được thể hiện rõ nét hơn suốt những thập niên 1950, 1960 và đầu 1970 khi ông
chủ trương, biên tập và dẫn dắt phong trào “Tìm hiểu dân nhạc Việt Nam” trong
học đường cũng như ngoài xã hội trước nguy cơ bị pha tạp và Mỹ hóa.
Có
thể là một thiếu sót, nếu chưa kể ra đây chút kỷ niệm riêng tư của bà qủa phụ
Hùng Lân - cô nữ sinh Trường Đồng Khánh
ở Hà Nội bấy giờ.
Bà
kể: “Chúng tôi được khuyến khích tổ chức, tham gia một buổi hội diễn tại nhà
hát lớn, gồm ba tiết mục: trình diễn trang phục thiếu nữ Việt Nam qua các thời
đại, múa ballet (do ông Parmentier dàn dựng) và diễn trích đoạn trong vở kịch Les Femunes savantes của Molière do bà Giám đốc Brachet gợi
ý. Chúng tôi phản ứng kịch liệt bằng cách tự chọn và diễn vở Tục lụy của Khái Hưng (do Thế Lữ chuyển
thể thành kịch thơ và Lưu Hữu Phước soạn nhạc). Tôi đóng vai chính Nhã Tiên,
được công chúng tán thưởng nhiệt liệt, trong khi đó thì mấy ông tây bà đầm hết
sức giận dữ, đe dọa sẽ tống cổ chúng tôi ra khỏi trường”.
Nhắc
lại vài ba điều nho nhỏ trên đây, tôi chỉ muốn khơi gợi sự đồng cảm của công
chúng một thời đã biết, đã yêu và hát nhạc Hùng Lân. Và đặc biệt qua “những
hành khúc lên đường” của ông, người ta cũng được sống lại những khoảnh khắc
thật thiêng liêng, hạnh phúc mà hào hùng của những ngày mùa Thu tháng Tám.
Nhà thơ Lê
Đình Bảng
Báo
Văn Hóa Nghệ Thuật – 14/09/1996
ĐÔI ĐIỀU VỀ TÁC GIẢ
KHỎE VÌ NƯỚC
Khoảng
năm 1946, sau Các Mạng Tháng Tám ít lâu, chính quyền non trẻ dưới sự lãnh đạo
của Hồ Chủ Tịch tuy bận trăm công nghìn việc nhưng vẫn quan tâm tới sức khỏe
của người dân, đề ra cuộc vận động toàn dân rèn luyện thân thể để bảo vệ và
kiến thiết đất nước. Trong không khí hào hùng ấy, một bài hát mang tên “ Khỏe
vì Nước” ra đời được đông đảo quần chúng tiếp nhận và say sưa ca hát
cùng với nhiều bài ca cách mạng khác. Và cho đến bây giờ, ở nhiều cuộc thi đấu
thể thao hay ở các lớp tập dưỡng sinh của những người cao tuổi, bài “Khỏe
vì Nước” vẫn được cất vang từ miệng các lão ông, lão bà – những người
đã hiến trọn tuổi xuân cho Cách Mạng và
Kháng Chiến – lôi cuốn theo cả thế hệ con em.
Tác giả bài hát có sức phổ biến sâu rộng và bền lâu ấy chính là nhạc sĩ
Hùng Lân. Ông có tên thật là Hoàng Văn Hương sinh tại Hà Nội năm 1922 trong một
gia đình theo đạo Thiên Chúa. Thuở nhò học ở trường nhà dòng, nhờ có năng khiếu
âm nhạc nên được chọn vào ban hát Thánh ca ở nhà thờ và sau đó được học nhạc
linh mục Jean Bouis. Những năm 1943, 1944, bài “Việt Nam minh châu trời Đông” và
bài “Rạng
Đông – hai ca khúc cũng rất quen thuộc – đã giành được giải Nhất và
giải Nhì của Hội Khuyến Nhạc.
Gần thời với bài
“Khỏe vì Nước”, ông còn có bài “Tiếng gọi lên đường” động viên tinh thần
vượt khó khăn, lên đường làm nhiệm vụ của thế hệ thanh niên hồi đó.
Nhạc
Hùng Lân lành mạnh, trong sáng, trẻ trung và chứa chan tinh thần yêu nước, yêu
đời!. Điều đó không chỉ thể hiện qua mấy bài hát nổi tiếng kể trên mà còn tiềm
tàng trong nhiều ca khúc ông viết sau này (thời gian ở Hà Nội đang bị Pháp tạm
chiếm và ở Sàigon trước giải phóng) như bài “Hè về”, “Cô Gái Việt”
(trong phim Cô Gái Việt), “Luống cầy mạch
sống” và một chùm bài hát về xuân. Đặc biệt, bài “Việt Nam
minh châu trời Đông” có nhạc điệu trang trọng, hùng tráng, lẫm liệt, uy nghi
thấm được chất nhạc phương Đông.
Ngoài
việc sáng tác, công việc chủ yếu của Hùng Lân là giảng dạy âm nhạc và sưu tầm,
nghiên cứu dân cư, dân nhạc, đồng thời viết một số sách giáo khoa về âm nhạc.
Ông từng là thầy dạy của NSƯT Qúy Dương, ca sĩ chuyên hát dân ca Hồng Vân và
chị Thúy Hoan, hiện là giảng viên Nhạc viện thành phố HCM, mẹ của nữ nghệ sĩ
đàn tranh xuất sắc Hải Phượng.
Hùng
Lân mất vì tai biến mạch máu não ở thành phố Hồ Chí Minh năm 1986. Nhân lễ kỷ
niệm 10 năm ngày giỗ của ông, GS TRần Văn Khê có nhận xét; “Tuy học nhạc tây
phương nhưng Hùng Lân là người có tâm hồn dân tộc”.
Phùng Quốc Thụy
Báo Văn Hóa số 3 – 1997
MỘT KỶ NIỆM VỀ CỐ NHẠC SĨ HÙNG LÂN
Cuộc
thi sáng tác tân nhạc đầu tiên của nước ta được tổ chức vào cuối năm 1944 đến
đầu năm 1945. Nhiều nhạc phẩm đã tham gia dự thi. Hội Khuyến nhạc Bắc Việt và
Ban Tổ chức cuộc thi đã khen tặng nhiều giải, trong đó có hai tác phẩm đồng
giải Nhất. Đó là ca khúc: “Việt Nam minh
châu trời Đông” của nhạc sĩ Hùng Lân và ca khúc “Việt Nam hùng tiến” của nhạc sĩ Thẩm Oánh. Những tác phẩm đoạt giải
cao đều được Nhà xuất bản Ngoạn ở số nhà 60-62 phố Cầu Gỗ xuất bản.
Trong
bài báo nhỏ này, chúng tôi không có tham vọng viết về phong trào âm nhạc một
thời một thuở ở nước ta, mà chỉ giới hạn đôi nét về nhạc sĩ Hùng Lân.
Nhạc
sĩ Hùng Lân tên thật là Hoàng Văn Hương. Gia đình nhạc sĩ Hùng Lân theo đạo
Công Giáo,ở phố Nhà Chung gần nhà thờ lớn Hà Nội.
Đầu xuân năm nay (Kỷ Mão – 1999) tôi có dịp về thăm quê hương dự Lễ Hội
của làng. Sau phần lễ là phần Hội. Trong phần Hội có thi hát và thể thao. Đến
khi trao giải thưởng thể thao. Chi Hội Cựu Chiến Binh đoạt giải môn kéo co. Sau
khi nhận giải, cả Chi Hội Cựu Chiến Binh lại đồng ca bài “Khỏe vì Nước” của nhạc
sĩ Hùng Lân. Tôi hỏi vui anh chị em:
- Năm giờ sáng hằng ngày Đài tiếng nói Việt Nam có chương trình thể dục
buổi sáng hướng dẫn luyện tập, lại có cả bài ca về thể dục mới sao không hát,
lại hát bài “Khoẻ vì Nước” từ năm 1946?.
Anh chị em trả lời:
- Có ai dạy mà biết hát. Bài “Khỏe vì Nước” tuy cũ, nhưng giai điệu rất
hùng tráng, ca từ đẹp, tính khái quát cao. Rất phù hợp với hai nhiệm vụ chiến
lược (của Đảng ta là) “xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc”. “Khỏe vì Nước kiến thiết quốc gia” cũng có nghĩa là “xây dựng”.
Trong đoạn điệp khúc có câu: Mang máu anh
hùng, ta đừng làm nhơ máu anh hùng. Trai đất Việt phải nêu đèn sáng thế giới
ngắm chung…” Cũng giai điệu này, chị em nữ chúng em hát theo lời: Đem ngón
tay mềm xây nền vinh quang sáng muôn đời. Thân liễu này vượt sông, bạt núi khí
phách mấy mươi…” Như vậy, ca từ đã thể hiện truyền thống tổ tiên tự hào về dân
tộc ta với ý chí bảo vệ Tổ quốc, có phải không anh?
Tôi đuối lý đành cười trừ và cảm nhận sức sống của ca khúc “Khỏe vì Nước” đã 53 năm vẫn sống mãi
với thời gian.
Trở về Hà Nội, tôi tìm đến nhạc sĩ Việt Lang để tìm hiểu thêm về nhạc sĩ
Hùng Lân, nhạc sĩ Việt Lang cho biết:
“Năm 1946, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước chủ trương thành lập
Trung ương nhạc viện Việt Nam.
Nhạc viện kêu gọi các nhạc sĩ tự nguyện tham gia. Trụ sở chưa có, nhạc sĩ Lưu Quang
Duyệt có căn nhà tuơng đối rộng rãi ở gần hồ Thuyền Quang đã tự nguyện cho mượn
làm nơi gặp gỡ. Chỉ mấy ngày đầu các nhạc sĩ đã tìm đến xin tham gia Nhạc viện.
Tôi nhớ trong đó có nhạc sĩ: Văn Cao, Văn Chung, Lưu Quang Duyệt, Tống Ngọc
Hạp, Hùng Lân và tôi (Việt Lang) sau đó còn thêm một số anh em nữa. Thuở ấy
Nhạc viện được Bộ Giáo Dục đỡ đầu (vì chưa có Bộ Văn hóa). Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước
thường xuyên lo công tác đối ngoại phải đi làm việc với các Bộ, các Ngành và
chính quyền các cấp nên anh đã phân công nhạc sĩ Văn Cao phụ trách tổ chức và
điều hành.
Việc đầu tiên anh Văn Cao giao cho anh Tống Ngọc Hạp và
tôi làm nhiệm vụ dịch những ngôn ngữ âm nhạc từ tiếng Pháp sang tiếng Việt để
dễ phổ cập. Khoảng nủa tháng sau, anh Lưu Hữu Phước đã mượn được ngôi nhà số 16
đường Hùng Vương (hiện nay) làm trụ sở Nhạc viện. Ngoài một số phương tiện
thông thường như bàn, ghế, tủ …anh còn kiếm được một đàn piano là tài sản quý
gía nhất. Các nhạc sĩ có nhạc cụ gì đều mang theo để hành nghề. Trong một
tháng, anh Tống Ngọc Hạp và tôi đã dịch được khoảng hơn 300 từ âm nhạc tiếng
Pháp sang tiếng Việt. Cũng dịp này, tôi sáng tác bài “Tình quê hương” do Nhà
xuất bản Giòng Việt ở 44 Hàng Da Hà Nội
xuất bản và phát hành. Nhạc viện đang có xu thế phát triển, ngày càng có nhiều
nhạc sĩ tham gia thì thực dân Pháp liên tục gấy hấn làm cho tình hình Hà Nội
mất ổn định dẫn đến đến sự kiện 19/12/1946, toàn quốc kháng chiến. Hầu hết các
nhạc sĩ đều đi theo kháng chiến và tôi cũng tham gia quân đội từ đó.
- Nhạc sĩ có biết thêm gì về nhạc sĩ Hùng Lân không?
Tôi hỏi, nhạc sĩ Việt Lang cho biết:
-
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn dân tập thể dục để tăng cường sức
khỏe, Hùng Lân đã cảm thụ và sáng tác ngay ca khúc “Khỏe vì Nước”. Tác phẩm vừa
ra đời được nhân dân đón nhận hào hứng.
Báo Cứu Quốc số ra ngày 27/05/1946 loan tin:
“ …5 giờ sáng ngày 26/05/1946, thanh niên và tự vệ thủ
đô từ khắp ngả đường dồn dập kéo về Việt Nam hơc xá dự mít – ting. Họ vừa đi
vừa biểu diễn bài thể dục, vừa hô vang khẩu hiệu và hát bài “Khỏe vì Nước”…Tối
hôm đó, đúng 19 giờ 20 phút Chủ tịch Hồ Chí Mính đến nhóm ngọn lửa thiêng
truyền cho hàng trăm thanh niên rước về khắp phố phường của thủ đô…”
Chỉ ngần ấy thông tin chúng ta cũng nhận ra Bác Hồ quan
tâm tới phong trào thể dục thể thao biết nhường nào. Và, ca khúc “Khỏe vì Nước”
của nhạc sĩ Hùng Lân như một tượng đài hoành tráng bằng âm thanh đã cất
cánh bay tới mọi miền đất nước cổ
vũ cho phong trào thể dục thể thao.
Nhạc sĩ Hùng Lân sinh năm 192 tại Hà Nội, ông vào cõi
vĩnh hằng ngày 17/09/1986 tại thành phố Hồ Chí Minh.
NGUYỄN THẮNG
Báo Công Giáo & Dân Tộc
Số 1201
Từ 26/03/1999 đến 01/04/1999
KỶ NIỆM 22 NGÀY MẤT CỦA NHẠC SỸ HÙNG LÂN
(17/09/1986 – 17/09/2008)
Chắc
chắn ít ai đã từng sống nơi Sàigon trước đây không một lần hát nhạc Hùng Lân.
Từ những bản nhạc thuần túy dành cho thiếu nhi như: Ổng Nỉnh Ông Nang, Em yêu Ai?... đến những bản nhạc khơi dậy lòng
yêu nước như: Cô Gái Việt, Khỏe vì Nước…Mỗi
mùa hè về, học sinh nôn nao với Hè về. Tôi luôn nhớ ngày xưa, cứ vào
tháng tư, khi hoa điệp vàng bắt đầu nở, học sinh chúng tôi hát rộn rã bản nhạc Hè về. Rồi hoa phượng nở đầu tháng 5,
những chươnh trình ca nhạc thiếu nhi trên truyền hình không thể thiếu Hè về…
Nhạc
của ông đi vào ký ức tuổi thơ với ca từ giản dị, dễ hát để bất cứ đứa bé nào
cũng có thể nũng nịu cùng ba mẹ: “Nếu hỏi
rằng em yêu ai thì em rằng em yêu ba nè, thì em rằng em yêu má nè…” Để rồi
xác nhận thật đáng yêu:…”Nhưng nhứt là em yêu má cơ…” Nhạc sĩ
Hùng Lân rất trọng nữ và cũng rất tâm lý khi cho rằng bất cứ đứa trẻ nào cũng
yêu mẹ nhất nhà, yêu bà nhất họ hàng và yêu cô giáo nhất trường bên cạnh tình
yêu quê hương, mái trường. Không đứa bé nào ngày trước không từng nghe bản nhạc
Ông Ninh Ông nang. Bản nhạc này từng
làm hoạt cảnh các chương trình thiếu nhi mỗi mùa Trung Thu và cũng từng là bài
hát “hot” nhứt thời đó khi đi đâu cũng nghe các em thiếu nhi:”Ông Nỉnh Ông Ninh ông ra đầu đình ông gặp ông
Nảng ông Nang…”Lời ca không cao sang, khó hiểu, thật phù hợp với suy nghĩ, cái
nhìn cùng tính hài hước của trẻ thơ.
Một
ca khúc luôn làm tôi tự hào và xúc động đó là bài Khỏe vì Nước. Bài hát hùng hồn khơi dậy sự tự hào dân tộc:’ …Mang máu anh hùng ta đừng làm nhơ máu anh
hùng…” Tôi nhớ hoài cảm giác hãnh diện khi hát những câu hát đầy hùng hồn
đó.
Là
người Công Giáo, ông cũng không thể không đóng góp lời ca tiếng nhạc trong kho
tàng Thánh ca của Giáo Hội. Lời Việt của Đêm Thánh Vô Cùng thật đơn sơ nhẹ
nhàng đi vào lòng người. Sau này có thêm những lời Việt của Silent Night, cũng
thánh thót, cũng du dương, thế nhưng, ai cũng thích lời của nhạc sĩ Hùng Lân trong
các đĩa nhạc Gíang Sinh hay những chương trình ca nhạc cho mùa Noel.
Ông
cũng còn những tập nhạc như Ca Vang Lời Chuá (tập 1, 2, 3), Nguyện Ca (1974),
Bài ca Giáo Lý (xuất bản 1983)…
Ông
từng lãnh giải thưởng Hội Khuyến Nhạc Hà Nội 1943 với bài Rạng Đông, và giải Nhất kỳ thi âm nhạc Hà nội 1944 với bài hát Việt Nam Minh Châu Trời Đông…
Nói
chung, nhạc ông sống mãi trong lòng người. Hiện nay, trong các câu lạc bộ thể
dục thể thao còn râm ran bài Khỏe vì Nước.
Mỗi mùa hè không thể thiếu vắng sự rộn rã của “Trời hồng hồng, sáng trong trong, ngàn phượng rung nắng ngoài song,
cành mền mền, gió ru êm…” Ngay chính tôi, một cô giáo cấp 3, sau kỳ thi học
kỳ 2 hàng năm cũng luôn hát vang khắp nhà, khắp phòng giáo viên “ Trời hồng
hồng…”
Cuộc
sống của ông khá trầm lặng, dường như là mẫu mực, chưa hề mang tai tiếng gì.
Nhân ngày giỗ của nhạc sĩ Hùng Lân, tôi chợt muốn nhắc về ông như một tấm gương
cho sự tự trọng. Một đời nhạc sĩ sống thật với chính mình, bằng chính tài năng
của mình, một bản nhạc để đời cũng là quá đủ và thật đáng tự hào cho bản thân
và gia đình. Ông không là cây cổ thụ to nhứt trong nền âm nhạc Việt Nam
nhưng không ai dám phủ nhận sự nghiệp của ông không chỉ trong âm nhạc mà còn
cho nền giáo dục nước nhà.
NGUYỄN NGỌC HÀ
Báo Công Giáo & Dân Tộc
số 1675
năm 2008
Ca khúc Mùa Hè.
Mấy
hôm nay cơn nóng đã dịu. Mùa Hè như thế mà gần tàn.
Mấy
tuần trước đây, trên tivi mỗi tối còn thấy chiếu quảng cáo quần áo hay dụng cụ
cho học sinh “back to school”, chiếu dụ cha mẹ sắm sửa cho con cái vào trường
với quần áo mới, sách vở mới. Lại nhớ đến ngày xưa, mỗi khi tựu trường lòng xốn
xang vì không biết có gặp lại bạn cũ hay không. Và bạn mới hay thầy mới có thân
và thích mình như năm ngoái không? Về
quần áo thì mình cũng có thêm hai bộ được mẹ sắm cho mùa học mới….
Bây
gời thì đã gần hết Hè, học trò đã đi học lại, và mình thì ngồi viết tạp ghi về
mùa Hè muộn, như trên một cuốn phim Việt Nam được xem trước khi tan hàng năm
1975…
Ngày
xưa chúng ta học chữ nửa buổi, còn nửa buổi kia học tự các môn chính, hoặc nhà
khá giả thì được học thêm đàn. Chính vì nhàn nhã như thế mà người viết bài mới
có thể vừa học chữ ở Gia Long, vừa học đàn ở trường Quốc Gia Âm Nhạc mà vừa đi
hát chuyên nghiệp khi mới có 15 tuổi. Ngày nay thì trẻ con còn không có giờ để
… chơi nữa, đừng nói đến làm chuyện khác. Và nếu có chơi thì trò chơi cũng khác chúng ta, toàn là chơi
game trên máy và nói chuyện bằng cell với nhau, chứ đâu có chạy ra nắng nhẩy
dây, hay lượm hột me, hòn bi, hòn cuội về giải gianh!
Không
khí học đường bây giờ cũng khác, tuy cũng có thi cử, có ra trường, nhưng sao
không thấy có sự hồi hộp của những mùa thi ngày trước.
Tân
nhạc Việt Nam có nhiều ca khúc viết về Mùa Hè, nhưng trong trí tưởng của người
Việt có hai bài in đậm nét không phai lạt là “Hè Về”của Hùng Lân và “Mùa
Thi” của Đỗ Kim Bảng.
Nhạc
sĩ Hùng Lân là người chuyên viết nhạc hùng cho thanh thiếu niên. Ông có viết
một số ca khúc trữ tình, nhưng sở trường vẫn là nhạc hùng. Vốn là một nhà giáo,
một người có tính tình mô phạm và đạo đức, Hùng Lân dùng âm nhạc để giáo dục thanh
nhiên có lòng yêu mến quê hương đất nước và dân tộc. Các tác phẩm như “Rạng
Đông”, “Tiếng gọi lên đường”,
“Khỏe vì Nước”, và nhất là tuyệt phẩm
“Việt Nam Minh Châu trời Đông” đã nằm
trên đầu môi giới thanh thiếu niên các thập niên 40 – 50 – 60. Bài “Việt Nam
Minh Châu trời Đông” được bao nhiêu nhạc
sĩ uy tín và đầy thẩm quyền như Dương Thiệu Tước, Lê Thương, Vũ Thành cho là
đáng được chọn làm quốc ca Việt Nam
hơn cả.
Riêng
với Quỳnh Giao. Ngoài lòng ngưỡng mộ vì tài âm nhạc và lòng yêu trẻ, còn có sự
tri ân vì chịu ơn giáo dục và đào tạo của ông. Giáo Sư Hùng Lân là người dạy môn nhạc pháp (nhạc lý và ký âm pháp, chứ không phải nhạc của nước Pháp) tại trường Quốc Gia Âm Nhạc và Kịch Nghệ Saigon. Ông còn giữ chức giám học thời kỳ Giáo Sư
Nguyễn Phụng làm giám đốc trường nhạc. Người viết được học với thầy Hùng Lân từ
năm đệ tứ cho tới khi tốt nghiệp, và được thầy đặc biệt thương vì là con bé rất
nghe lời và kỷ luật của thầy.
Hùng Lân rất tận tâm và nghiêm khắc,
nên lũ học trò vừa sợ vừa thương. Cho đến nay, đối với riêng Quỳnh Giao, thầy Hùng Lân là người dạy nhạc pháp giỏi nhất.
Thầy đã đào tạo biết bao nhạc sinh xuất sắc và những người học trò cùa thấy sẽ
không bao giờ quên ơn và quên phương pháp giảng dậy thật hữu hiệu mà dễ hiểu
của thầy.
“Hè Về” là ca khúc Mùa Hè đẹp nhất của
chúng ta. Hùng Lân có biệt tài viết lời
ca nhanh và liền lạc như một chuỗi hạt trai. Qúy độc giả cứ thử hát lại rồi
sẽ có cảm giác bồng bềnh, mênh mông, rào
rạt trên sóng của áng mây hồng buổi sớm mai, của mầu xanh ngọc bích nơi cành lá,
của màu phượng đỏ rung rinh ngoài nắng. Và còn nữa: đám mây trắng đùa với
nắng, đàn chim én tung cánh đo trời, dưới thì đồng lúa vàng nhịp nhàng cao thấp
trên sườn đồi. Hương sen thanh nồng lan theo gió mát. Cảnh đẹp mà nhạc thì lôi
cuốn, dìu dặt và trong sáng. Chỉ trong một đoạn mà người thưởng thức nghe được
tiếng ve, tiếng trúc, ngắm được mây trắng, lá ngọc, chim én, lúa vàng, mà còn
ngửi được hương thơm của sen nồng. Hát cả câu lên để thấy lòng lâng lâng, thanh
thoát. Người ngoại quốc học tiếng Việt một trăm năm có lẽ cũng không thể đọc
kịp lời khi hát ca khúc này.
Trời hồng hồng,
sáng trong trong
Ngàn phượng rung nắng ngoài song
Cành mềm mếm gió
ru êm
Lọc màu mây bích
ngọc qua màu duyên
Đàn nhịp nhàng hát vang vang
Nhạc hòa thơ đón hè sang…
Bâng khuâng nghe nắng đùa mây trắng
Đàn chim cánh đo trời
Phân vân đôi mắt chèo lữ thứ
Thuyền ai biếng trôi
Xa xa lớp lúa dồn cao sóng vàng leo
dốc trên đồi
Thanh thanh hương sen nồng
Ướp gió mát khi chiều rơi…
Ở
đoạn điệp khúc, Hùng Lân tài tình sử dụng lối hát đuổi (canon) nên càng làm câu
nhạc quấn quýt liền lạc như tâm tư tác giả trào dâng với cảm xúc chứa chan
trước cảnh hữu tình. Đoạn này được hát đuổi hay nhất với giọng nữ câu cao, và
giọng nam câu trầm:
Hè về hè về
Nắng tung nguồn sống khắp nơi
Hè về hè về
Tiếng ca nhịp phách lên khơi
Đầu ghềnh suối mát / reo vui dào
dạt
Ngập trời gió mát / ven mây phiêu
bạt
Hồn say ý chơi vơi, ngày xanh thắm
nét cười, lòng tha thiết yêu đời ….
Lời
ca của “Hè về” xứng đáng được dùng cho học sinh học cách hành văn vừa trong
sáng vừa đầy hình ảnh và màu sắc.
Bài
hát cho đến nay vẫn được trình bày, và là một trong những bài hợp ca hay nhất
tân nhạc Việt Nam.
Ngày xưa, trên vô tuyến truyền hình trước 75, khán giả vẫn còn nhớ phong độ của
cặp song ca Y Bất Hối và Hoàng Hương qua nghệ thuật điêu luyện và rất “ăn
khớp”. Hai giọng quyện nhau đến nỗi không biết ai hát bè ai hát phần chính!
Nhắc
đến những bài hát xa xưa bỗng thấy lòng trùng xuống, vì nỗi luyến tiếc thời thơ
ấu êm đẹp, vì hình ảnh người thầy khả kính đã mất, hay vì một khung cảnh sống
nay không còn nữa…
TẠP GHI QUỲNH GIAO
